تغذیه سالمندان

تغذیه سالمندان

• دوران سالمندی به سنین بالای ۶۰ سال اطلاق می‌گردد، گرچه تغییرات سالمندی ممکن است از سال‌ها قبل آغاز شود. اما آن‌چه مهم است نگرش ما به سالمندی است.
• سالمندی، یک بیماری نیست بلکه یک پدیده طبیعی می باشد که از لقاح شروع می شود و با مرگ پایان می‌یابد.
• از سالمندی نمی‌توان پیشگیری کرد اما حفظ سلامت در سنین سالمندی به عادات و شیوه زندگی افراد در طول زندگی بستگی کامل دارد.
• تغییرات سالمندی تحت تأثیر حوادث زندگی، بیماری‌های ژنتیک و عوامل اجتماعی، اقتصادی و روش زندگی قرار دارد، بنابراین سن فیزیولوژیک، منعکس‌کننده وضعیت سلامت است. فاکتورهای شیوه‌ زندگی که به نظر می‌رسد سن فیزیولوژیک را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارت است از: کفایت و نظم خواب، مصرف متعادل غذا و تغذیه صحیح، سیگار، ورزش و فعالیت بدنی و کنترل وزن بدن، بنابراین بهبود شیوه زندگی می تواند تضمین کننده سلامت افراد در سالمندی باشد.

تغذیه سالمندان – تغییرات فیزیولوژیکی در سالمندان:

• طی دوره سالمندی، فرایندهای کاتابولیکی (فرایندهایی که باعث دگرگونی و تجزیه بافت‌ها می شود) بیشتر از فرایندهای آنابولیک (فرایندهای که باعث سنتز و ساخت بافت‌ها می شود) است. در نتیجه کارایی سلولی کاهش می‌یابد و منجر به کاهش عملکرد اعضای مختلف می شود.از نظر ترکیب بدنی، ۲ تا ۳ درصد توده بدون چربی بدن در هر دهه از زندگی از دست می‌رود. کاهش توده ماهیچه‌ای اسکلتی، قدرت ماهیچه‌ها را کم می‌کند. تغییرات در راه رفتن و تعادل، عملکرد فیزیکی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• افزایش چربی بدن به موازات کاهش توده عضلانی، میزان متابولیسم پایه را کاهش می‌دهد و این تغییرات منجر به کاهش نیاز به انرژی در سالمندان می شود و در نتیجه بدنبال کاهش فعالیت جسمانی، زمینه برای چاقی فراهم می‌گردد.
• فعالیت بدنی منظم علاوه بر تأمین سلامت بدن، میزان شیوع بیماری‌ها و همچنین میزان مرگ‌ ومیر را در سالمندان کاهش می‌دهد.
• با شروع دوره سالمندی حس چشایی، بویایی و بینایی کاهش می‌یابد. معمولاً کاهش حس چشایی و بویایی در سالمندان شایع‌تر است. این کاهش می تواند ناشی از عوامل مختلف مثل کاهش تعداد پرزهای چشایی و عصب بویایی، بیماری‌های شخصی مثل آلزایمر، داروها، مداخلات جراحی و عوامل محیطی باشد .افت این حواس فقط باعث کاهش اشتها یا لذت نبردن از غذا نمی شود بلکه عوامل خطری برای مسمومیت غذایی یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک است. تحریک احساس بویایی و چشایی منجر به تغییرات متابولیکی مثل ترشح بزاق، اسید معده، ترشح پانکراس و افزایش سطح انسولین پلاسما می شود. بنابراین کاهش این حواس به فرایندهای متابولیکی آسیب می‌رساند

اتغذیه سالمندان – همیت تغذیه در دوران سالمندی:

• توجه به تغذیه در این دوران به دلیل تغییر نیازهای تغذیه اهمیت دارد. رعایت اصول تغذیه صحیح در سنین میان سالی و سالمندی سبب می شود فرد سال‌های عمر خود را با سلامت و نشاط و راحتی بیشتری طی نماید و کمتر در معرض بیماری‌های شایع همچون فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت و پوکی استخوان قرار بگیرد.
• عادات غذایی مطلوب و تغذیه صحیح در پیشگیری از این بیماری‌ها مؤثر است، در نتیجه سالمندانی که اصول تغذیه صحیح را رعایت می کنند کمتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها قرار می‌گیرند و این خود منجر به بهبود کیفیت زندگی آنان خواهد شد.
• یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که به عنوان معیار تندرستی و بهداشت در جامعه مطرح است، متوسط طول عمر یا امید به زندگی می باشد، به این معنی که هر چه جامعه از نظر بهداشتی و سلامت در وضعیت مطلوب ‌تری باشد امید به زندگی نیز بیشتر است. در این راستا تغذیه هم به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی و مهم مطرح می شود.

تغذیه سالمندان – افرادی عمر بیشتری دارند که یکسری اصول تغذیه‌ای را رعایت ‌کنند:

۱-اصول تغذیه صحیح شامل تعادل، کفایت، تنوع، کنترل انرژی و کالری دریافتی را رعایت می‌نمایند.                                                                                                ۲-روزانه مقادیر مناسبی آب و مایعات می‌نوشند.
۳-نوسانات وزنشان کمتر است و همواره وزن مطلوبی دارند.
۴-در هر وعده شام غذای متعادلی مصرف میکنند.

۵-هر روز به طور مرتب صبحانه می‌خورند.
۶-میوه و سبزی به مقدار مناسب و به صورت متنوع در برنامه غذایی روزانه آن‌ها وجود دارد.
۷-چربی و مواد غذایی چرب کمتر مصرف می کنند (مثل کله‌ پاچه، جگر، خامه، کره، سوسیس، کالباس و… )
۸-حداقل دوبار در هفته ماهی مصرف می‌نمایند.
۹-از مصرف نمک و مواد غذایی شور خودداری میکنند                                                                                             .                                                           ۱۰-روزانه مقدارکافی فیبر(غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها) در برنامه غذایی خود می‌گنجانند، که می تواند باعث کاهش   خطرابتلا  به دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی و سرطان‌ها شود.

تغذیه سالمندان – مشکلات تغذیه ای سالمندان:

• بیماری :

• • هر نوع بیماری حاد و مزمن که شرایط تغذیه‌ای سالمندان را تغییر دهد، آن‌ها را در معرض خطر سلامت تغذیه‌ای قرار می‌دهد. بیماری‌های مزمن و از دست دادن حافظه بر وضعیت تغذیه‌ای اثر می‌گذارد مثلاً افسردگی تغییر وسیعی در اشتها، هضم و تعادل انرژی و وزن ایجاد می‌کند.
  • بد غذا خوردن:
  • کم یا زیاد خوردن غذا در سلامتی تأثیر می‌گذارد، خوردن غذاهای مشابه در هر روز و عدم مصرف میوه و سبزی و لبنیات منجر به شرایط تغذیه‌ای ناسالم می شود. بسیاری از سالمندان و بزرگسالان به مقدار کم میوه و سبزی استفاده می کنند.از دست دادن دندان، دندان مصنوعی یا زخم‌های دهان در سالمندان، خوردن را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

• مشکلات اقتصاد :بسیاری از سالمندان درآمد بسیار کمی دارند یا اصلاً درآمد ندارند، درآمد کم باعث می شود که در خرید و تهیه مواد غذایی لازم و مطلوب دچار مشکل شوند.
• کاهش ارتباط اجتماعی :
• • بسیاری از سالمندان تنها زندگی می کنند، همین تنهایی بر روی اشتها و نحوه دریافت و حتی تهیه غذا اثر می‌گذارد. در کنار دیگران بودن باعث دلگرمی و تغذیه خوب می شود.

• داروهای متعدد:

• • بسیاری از سالمندان به دلیل مشکلات جسمی و بیماری‌های مختلف باید دارو دریافت کنند. تقریباً بیش از نیمی از سالمندان از داروهای متعدد استفاده می کنند. بسیاری از داروها عوارض زیادی از جمله کاهش یا افزایش اشتها، تغبیر حس چشایی، یبوست، ضعف، اسهال و تهوع دارند.

• مصرف دوز بالای ویتامین ها و املاح‌ها هم مشابه داروها می تواند مشکلاتی ایجاد کنند.

•  جذب ویتامین A توسط سلول‌های بدن کاهش می‌یابد.

• سیستم ایمنی بدن ضعیف می شود و استعداد ابتلا به انواع عفونت‌ها افزایش می‌یابد.

• ساخت ویتامین D توسط پوست کاهش می‌یابد.

• در یک ‌سوم افراد بالای ۷۰ سال جذب ویتامین B12، اسید فولیک، کلسیم، آهن و روی کاهش می‌یابد. 

تغذیه سالمندان – برخی از عوامل خطر که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در بروز مشکلات تغذیه‌ای افراد مسن مؤثرند:

• افسردگی، ضعف حافظه و سایر مشکلات روانی
• اختلالات عصبی
• فقر و کمی درآمد
• مصرف داروهای متعدد
• زندگی در خانه سالمندان
• فوت همسر
• تنهایی و انزوای اجتماعی
• اشکال در بلع
• مشکل در تهیه و طبخ غذا
• مشکلات مربوط به دهان، دندان و لثه‌ها
• ابتلا به بیماری‌های همچون دیابت، نارسایی قلبی، نارسایی تنفسی، سرطان، یبوست مزمن
• مصرف کمتر از سه وعده غذا در روز
• بی‌اشتهایی
• ناتوانی در خوردن غذا بدون کمک دیگران
• تغییر ذائقه و حس بویایی
• ابتلا به بیماری‌هایی که سبب کاهش اشتها و کاهش جذب یا افزایش نیاز بدن می شود.
• نداشتن آگاهی در مورد تغذیه صحیح
• کاهش قدرت و عملکرد بدن و ضعف جسمانی

تغذیه سالمندان – اصول برنامه‌ریزی غذایی برای سالمندان:

• • اصول برنامه‌ریزی تغذیه‌ای برای دوران سالمندی مشابه برنامه تغذیه‌ای سایر بزرگسالان است، اما برخی تفاوت‌های اصولی وجود دارد که به علت شرایط خاص این دوران باید مورد توجه قرار گیرد.
  • برنامه غذایی دوران سالمندی شامل طیف متنوعی از مواد غذایی است به گونه‌ای که بتواند حدود ۳۰ درصد کالری را از چربی‌ها، ۱۵ درصد از پروتئین‌ها و ۵۵ درصد را ازکربوهیدرات‌ها (عمدتاً کربوهیدرات‌های مرکب)تأمین کند.

• توصیه می شود چربی‌ها ترجیحاً از منابع گیاهی تأمین شود و مصرف کلسترول کمتر از ۳۰۰ میلی‌گرم در روز باشد.

• مهم‌ترین راهنمایی در مورد تغذیه، تهیه غذاهای ساده و کم‌حجم است که تمامی نیازهای فرد به مواد مغذی را تأمین کند و در عین حال متناسب با فرهنگ فرد باشد. بدین منظور مصرف متعادل و روزانه مواد غذایی شامل همه گروه های غذایی توصیه می شود.

• مصرف مواد غذایی کم‌چرب، کم‌کلسترول (مانند شیر و لبنیات کم‌چرب)، کاهش مصرف روغن، کره و خامه، کاهش

• مصرف نکردن غذاهای شور، افزایش مصرف غذاهای پرفیبر و رعایت تنوع غذایی در برنامه‌غذایی سالمندان تأکید می شود.

آب و مایعات:

• در دوران سالمندی به دلیل کاهش حجم کل آب بدن، کاهش توانایی تغلیظ ادار توسط کلیه‌ها و کاهش احساس تشنگی حتی در مواجهه با کم‌آبی احتمال کم‌آبی بدن بیشتر است. از دست دادن آب بدن برای افراد مسن به خصوص اگر به تشنگی خود اهمیت ندهند یا نوشیدن آب به عللی برایشان مشکل باشد خطرناک است.آب یکی از کلیدی ‌ترین نیازهای تغذیه‌ای سالمندان می باشد، لذا در پایه هرم قرار گرفته تا بر دریافت آن تأکید شود. افراد مسن ممکن است به دلایل مختلف از جمله از دست دادن کنترل ادرار یا عدم احساس تشنگی و … علی‌رغم نیاز واقعی، به اندازه کافی مایعات مصرف نکنند.بهترین نوشیدنی، آب و حداقل مصرف روزانه آن ۸ لیوان است. شیر و آب‌ میوه هم می توانند مقداری از کمبود آب بدن را جبران کنند. اما چای و قهوه به خاطر اثر ادرارآورشان این کارایی را ندارند.

تغذیه سالمندان – توصیه‌های مهم تغذیه‌ای برای سالمندان:

• در افراد مسن مصرف روزانه ۸ لیوان آب برای پیشگیری از بروز یبوست و کم‌آبی بدن توصیه می شود، زیرا افراد مسن علی‌رغم نیاز واقعی به مایعات، کمتر احساس تشنگی می کنند و به همین دلیل بیشتر مستعد کم‌آبی بدن و ابتلا به یبوست هستند.
• نیاز غذایی افراد مسن به انرژی کمتر از سایر گروه های سنی است زیرا افراد مسن فعالیت بدنی کمتری دارند و در نتیجه نیاز کمتری به غذا برای ثابت نگهداشتن وزنشان دارند. برای محدود کردن دریافت انرژی، توصیه می شود مصرف غذاهای کم‌حجم و غنی از مواد مغذی را بیشتر کنند و مصرف مواد شیرین و چربی‌ها را نیز کاهش دهند.
• از آنجابی که در سالمندان نیاز به انرژی کاهش می‌یابد، پروتئین مورد نیاز بدن باید از منابع کم‌کالری و با کیفیت بالا (از لحاظ پروتئین) مانند گوشت کم‌چربی، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، فرآورده‌های لبنی بدون چربی یا کم‌چربی تأمین شود. مصرف زرده تخم‌مرغ محدود شود، زیرا حاوی مقادیر زیادی کلسترول است.
• مصرف چربی‌ها باید در رژیم غذایی سالمندان محدود شود. با افزایش سن مقدار توده چربی بدن سالمندان افزایش می‌یابد و در نتیجه احتمال چاقی و خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی افزایش می‌یابد. بنابراین کاهش مصرف چربی می تواند به پیشگیری از چاقی،سرطان، تصلب شرائین و سایر بیماری‌های مزمن کمک کند.
• • مصرف ماهی به علت دارا بودن اسید چرب امگا ۳ توصیه می شود بنابراین حداقل دوبار در هفته ماهی مصرف شود و برای بهبود طعم ماهی می‌توان سبزی های معطر و آبلیمو به آن اضافه کرد.
  • سبزی ها و میوه‌ها حاوی مقدار زیادی فیبر و آنتی‌اکسیدان هستند و از بروز بیماری‌های قلبی پیشگیری می کنند.
• در سالاد به جای سس‌های چرب، از کمی روغن زیتون با آبلیمو یا سرکه و سبزی های معطر استفاده شود. همچنین می‌توان ماست را جایگزین سس مایونز در سالاد کرد. 
• • مصرف غذاهای سرخ‌کرده کاهش یابد و ترجیحاً غذا به صورت آب‌پز، بخارپز، کباب‌شده یا تنوری تهیه شود. در صورت لزوم، از روغن مایع مخصوص سرخ کردنی به جای روغن‌های جامد و مایع معمولی استفاده شود.
  • به جای روغن‌های جامد، کره، مارگارین و چربی‌های حیوانی از روغن‌های مایع مثل روغن زیتون، روغن آفتابگردان و روغن ذرت استفاده شود.
• جذب کلسیم و ویتامین D با افزایش سن کاهش می‌یابد که خود اثر مخربی بر سلامت استخوان‌ها دارد و سبب افزایش احتمال شکستگی‌های استخوانی می شود. بنابراین با افزایش سن نیاز بدن به مصرف منابع غنی کلسیم (مانند شیر و لبنیات) و تأمین ویتامین D (ستفاده از نور آفتاب) افزایش می‌یابد.
• • شیر و لبنیات از منابع غنی کلسیم هستند. در برخی افراد، به خصوص سالمندان به علت ایجاد ناراحتی معده ناشی از مصرف شیر تازه، مصرف سایر غذاهای غنی از کلسیم از جمله ماست و پنیر به عنوان جایگزین شیر توصیه می شود. همچنین شیر بدون لاکتوز ، جهت مصرف افرادی که دستگاه گوارش آن‌ها قادر به تحمل شیر معمولی نیست توصیه می شود.
  • با افزایش سن توانایی جذب ویتامینB12 کاهش می‌یابد. گوشت قرمز، ماهی و تخم‌مرغ از منابع آن می باشند.
  • کم‌خونی فقر آهن در سالمندان نسبت به افراد دیگر شیوع کمتری دارد اما در افرادی که غذاهای کم انرژی مصرف می کنند شایع است.زرده تخم‌مرغ، گوشت، ماهی، جگر، حبوبات و سبزی های برگ سبز تیره مانند جعفری، برگ چغندر، گشنیز از منابع آهن می باشند.

• جگر، گوشت، حبوبات، غلات و مغزها (پسته، بادام، گردو، فندق) از منابع غذایی حاوی روی می باشند. برخی از علایم کمبود روی شبیه علایمی است که به طور طبیعی همزمان با سالمندی بروز می‌کند مانند کاهش حس چشایی و التهاب پوست.