دهیدراتاسیون

دهیدراتاسیون

دهیدراتاسیون شرایطی است که طی آن بدن مقدار زیادی آب از دست میدهد و معمولاً در نتیجه تعریق زیاد، استفراغ و یا اسهال ایجاد می‌شود.

دهیدراتاسیون به این خاطر اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی از مایعات بدن بدون اینکه جایگزین گردد، از دست رفته باشد. آب برای زندگی ضروری است. فرایندهای حیاتی از قبیل انتقال مواد مغذی در بدن، از دست رفتن مواد زاید، تنظیم دمای بدن، نرمی مفاصل و غشاها و واکنش های شیمیایی که در حین متابولیسم سلولی اتفاق می افتد همگی به آب نیاز دارند.

مقدار آبی که یک فرد نیاز دارد تا از دهیدراتاسیون جلوگیری شود متغیر است و بستگی به سن، وزن بدن، سطح فعالیت جسمانی و دمای محیط دارد. سلامت بدن و استفاده از داروها نیز ممکن است بر مقدار آبی که فرد نیاز دارد تاثیر بگذارد. بیشتر اوقات دهیدراتاسیون در نتیجه از دست دادن حاد و ناگهانی مایعات در بدن ایجاد میشود. با این حال دهیدراتاسیون مزمن که به کندی ایجاد شده باشد نیز امکان پذیر است و اغلب در سالمندان، نوزادان و کودکان کوچکتر برای اعمال حیاتی خود به دیگران وابسته هستند، اتفاق می افتد.

افراد سالم در پی ادرار کردن، مدفوع، تعریق و تنفس در محیط خشک آب از دست می دهند. این آب باید از طریق رژیم غذایی وارد بدن شود.

آب حدود ۷۵ درصد وزن بدن نوزادان، ۶۵ درصد وزن بدن کودکان، ۶۰ درصد وزن بدن بزرگسالان را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۰۴، انیستیتو پزشکی آمریکا (IOM) توصیه کرد که مردان تقریباً غیر فعال باید روزانه ۳.۷ لیتر حدود ۱۵ لیوان آب دریافت کنند و زنان نیز باید در حدود ۲.۷ لیتر ۱۰ لیوان آب مصرف کنند تا جایگزین مایعات از دست رفته بدن شود. این توصیه ها برای دریافت کل مایعات دریافتی از طریق نوشیدنی ها و غذاهاست. بزرگسالان فعال و افرادی که در مناطق گرمسیر زندگی می کنند به آب بیشتری نیاز دارند.

حدود ۸۰ درصد آبی که یک فرد نیاز دارد با نوشیدن مایعات جبران می شود ۲۰ درصد باقی مانده نیز از طریق غذاها دریافت می گردد.

غذای های حاوی مایعات و درصد آب موجود در آن ها :

کاهو ۹۶%

کدو حلوایی پخته شده ۹۰%

طالبی خام ۹۰%

شیر ۲ درصد ۸۹%

سیب خام ۸۶%

پنیر ۷۶%

سیب زمینی پخته شده ۷۵%

ماکارونی پخته شده ۶۶%

گوشت بوقلمون کبابی ۶۲%

استیک پخته شده ۵۰ %

نان سفید ۳۶ %

بادام زمینی بو داده شده ۲%

دهیدراتاسیون در واقع مسئله‌ای فراتر از کمبود آب است. الکترولیت ها یون هایی هستند که وقتی نمک در آب یا مایعات بدن حل می شود تشکیل می گردند. برای عملکرد صحیح سلول ها، الکترولیت های مختلف از قبیل سدیم (Na⁺) و پتاسیم (K⁺) باید در حد معینی در بدن باقی بمانند.

اغلب اوقات الکترولیت‌ها نیز به همراه آب از دست می روند، مثال سدیم از طریق تعریق از بین میرود. برای پیشگیری از اثرات دیگر دهیدراتاسیون هردو آب و الکترولیت ها باید به نسبت معینی جایگزین شوند.

افراد خیلی جوان و خیلی پیر بیشتر در معرض خطر دهیدراتاسیون هستند. کودکان در معرض خطر بیشتری هستند، چون بیشتر به بیماریهای مبتلا می شوند که استفراغ، اسهال و تب به دنبال دارد. در سراسر جهان، دهیدراتاسیون اصلی ترین علت مرگ و میر کودکان است. در آمریکا هر ساله ۴۰۰ تا ۵۰۰ کودک زیر پنج سال در اثر دهیدراتاسیون از بین میروند. سالمندان نیز از این جهت در معرض خطرند که وقتی مبتلا به دهیدراتاسیون میشوند، کمتر آب می نوشند. اغلب اوقات با افزایش سن مکانیسم تشنگی بدن حساسیت خود را از دست میدهد. همچنین کلیه ها نیز توانایی خود را برای تغلیظ ادرار را از دست میدهند. افراد مسن تر که در صندلی چرخدار یا تخت هستند و نمی توانند برای خودشان آب تهیه کنند (مثل بیماران بستری یا سالمندان در بستر) در معرض خطر دهیدراتاسیون مزمن هستند.

علل و علایم

اسهال که اغلب با استفراغ نیز همراه است، اولین عامل دهیدراتاسیون به شمار می رود. هر دو آب و الکترولیت ها در این حالت به مقدار زیاد از دست می روند. اسهال معمولاً در اثر باکتری، ویروس یا انگل ها ایجاد می شود. تب که اغلب همراه با بیماری است، مقدار آب از دست رفته از طریق پوست را بیشترمیکند.

هرچه کودک کوچکتر باشد، خطر دهیدراتاسیون نیز بیشتر است. در سراسر دنیا، اسهال حاد باعث مرگ بیش از ۴ میلیون کودک در هر سال می شود.

تعریق زیاد نیز باعث دهیدراتاسیون و از دست رفتن الکترولیت های بدن میشود. ورزشکاران، خصوصآ ورزشکاران قدرتی و آنهایی که فعالیت زیاد دارند در معرض خطر دهیدراتایسیون هستند. کودکانی که ورزش می کنند در معرض خطر هستند.

بعضی از بیماری های مزمن که باعث عدم تعادل مایعات بدن می شوند نیز ایجاد دهیدراتاسیون میکنند. بیماری های کلیوی و اختلالات هورمونی از قبیل دیابت، غدد آدرنال یا اختلالات غده هیپوفیز باعث از دست رفتن مایعات و الکترولیت ها در اثر ادرار زیاد میشود. اختلالاتی مثل سیستیک فیبروزیس یا سایر اختلالات ژنتیک باعث جذب ناکافی مواد مغذی از طریق روده ها و اسهال مزمن می شوند که در نهایت منجر به دهیدراتاسیون می‌شود.

افراد مبتلا به اختلالات تغذیه ای که از مواد مسهل یا از دیورتیک ها و مواد تنقیه کننده استفاده می کنند، معمولاً خود را در معرض استفراغ قرار داده و مستعد عدم تعادل الکترولیتی و دهیدراتاسیون میشوند. این حالت در افراد مبتلا به الکلسیم نیز به وجود می آید. افرادی که سوختگی های شدید در محل بزرگ از بدن خود دارند نیز مبتلا به دهیدراتاسیون میشوند، چون پوست بدنشان توانایی جلوگیری از تعریق آب را ندارد.

دهیدراتاسیون می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.

دهیدراتاسیون خفیف زمانی اتفاق می افتد که از دست رفتن مایعات بدن برابر با ۳ تا ۵ درصد باشد. در این حالت فرد احساس تشنگی می کند که اغلب همراه با خشکی دهان و بزاق غلیظ است.

دهیدراتاسیون متوسط زمانی اتفاق می افتد که ۶ تا ۹ درصد مایعات بدن از دست رفته باشد. این حالت می تواند به سرعت در کودکان مبتلا به استفراغ و اسهال ایجاد گردد. در یک نوزاد از دست رفتن مقداری برابر با ۲ تا ۳  لیوان مایعات می تواند منجر به دهیدراتاسیون متوسط شود. علایم دهیدراتاسیون متوسط عبارتند از : تشنگی شدید، کاهش شدید تولید ادرار، گودی چشمان، سردرد، گیجی، تحریک پذیری و کاهش فعالیت بدن.

دهیدراتاسیون شدید زمانی اتفاق می افتد که از دست رفتن مایعات برابر با ۱۰ درصد یا بیشتر وزن بدن باشد. دهیدراتاسیون حاد می تواند یکی از شرایط اورژانسی برای هر فرد باشد. همچنین از دست رفتن مایعات به میزان ۲۰ درصد وزن بدن فرد می‌تواند مرگبار باشد.

علایم دهیدراتاسیون شدید عبارتند از :

همان علایم دهیدراتاسیون متوسط به همراه فقدان تعریق، تولید ادرار خیلی کم با عدم تولید ادرار، پوست خشک که قابلیت ارتجاعی کمی داشته باشد، کاهش فشار خون، ضربان قلب سریع، تب، هذیان و کما.

تشخیص

دهیدراتاسیون از طریق علایم فیزیکی آن قابل تشخیص است. متخصصان پزشکی یا بزرگسالان آگاه از این علایم با نگاه کردن  به فرد تشخیص می‌دهند که مبتلا به دهیدراتاسیون متوسط یا شدید است. آزمایشات خونی و تجزیه ادرار برای کنترل عدم تعادل الکترولیت ها انجام می شوند و می توانند آسیب وارد به کلیه ها را نشان دهند. با این حال، علایم بینایی و فیزیکی دهیدراتاسیون برای شروع درمان کافی هستند.

درمان

هدف از درمان این است که تعادل مایعات و الکترولیت ها حفظ شود.

برای نوزادان و کودکانی که به هیدراتاسیون متوسط مبتلا هستند، درمان با تجویز مایعات دهیدراتاسیون خوراکی امکان پذیر است. مایعات دهیدراتاسیون در داروخانه‌ها موجودند و بدون تجویز پزشک قابل تهیه هستند. در این مایعات تعادل مناسب نمک و قند حفظ شده تا تعادل الکترولیت ها به حالت عادی برگردد. آب، آب سیب، آب مرغ، انواع نوشابه ها، و مایعات مشابه در درمان دهیدراتاسیون خفیف موثر هستند. مایعات دهیدراتاسیون خوراکی می توانند بلافاصله پس از استفراغ یا اسهال و در مقادیر کم به کودکان داده شوند. این کودکان ممکن است همچنان استفراغ کنند یا اسهال داشته باشند، اما مقداری از این مایع جذب بدن خواهد شد. نوزادان شیر خوار نیز باید تا زمان بهبودی کامل تحت نظر باشند. نوزادانی که از فرمولا استفاده می‌کنند باید به همین ترتیب همیشگی فرمولا دریافت کنند تا زمانی که پزشک میزان آن را تغییر دهد.

کودکان بزرگتر می توانند از محلولهای دهیدراتاسیون خوراکی یا نوشیدنی های ورزشی برای درمان دهیدراتاسیون خفیف و حاد استفاده کنند. در غیر این صورت همان نوشیدنی های معمولی می توانند مصرف شوند. طبق گفته موسسه آمریکایی پزشکی ورزشی، نوشیدنی های ورزشی می توانند در تامین انرژی برای ماهیچه ها، تامین سطح قند خون، پیشگیری از دهیدراتاسیون و جایگزینی الکترولیت های از دست رفته در اثر تعریق موثر باشند. بزرگسالانی که به دهیدراتاسیون متوسط تا خفیف مبتلا می شوند، معمولاً می توانند با استفاده از آب و اجتناب از قهوه چای و نوشیدنی های حاوی کافئین مشکل خود را حل کنند.

افرادی که شدیداً به هیدراتاسیون مبتلا می شوند، مراقبت پزشکی قرار بگیرند. در شرایط دهیدراتاسیون حاد و شدید، فرد باید در بیمارستان بستری شده و مایعات را از طریق تزریق وریدی دریافت کند.

ملاحظات تغذیه ای رژیمی

دهیدراتاسیون معمولاً یک حالت حاد است و هنگامی که تعادل مایعات به حالت طبیعی برگشت، نیازی به مداخلات تغذیه بیشتر نیست. در سالمندان که مشکل تحرک دارند، اصلی ترین نکته این است که دسترسی کافی به مایعات داشته باشند.

پیشگیری

بهترین راه برای پیشگیری از دهیدراتاسیون این است که شرایط به وجود آورنده آن از قبیل ورزش در هوای گرم استفراغ و اسهال را بدانیم. ورزشکاران و کسانی که در آب و هوای گرم کار می‌کنند باید به طور مرتب آب بنوشند حتی اگر احساس تشنگی نکنند. دهیدراتاسیون کودکان کوچکتر باید با مشاهده اولین علایم دهیدراتاسیون شروع شود. قبل از آنکه شرایط کودک حادتر شود باید پزشک را از وضعیت وی مطلع کرد. مراقبان سالمندان بستری، نوزادان و کودکان کوچک که نمی توانند برای خود آب تهیه کنند، باید به طور مرتب به آنها مایعات بدهند.